ZAKUP OBRAZU PIOTRA MICHAŁOWSKIEGO

„Scena batalistyczna z armią napoleońską”, akwarela na papierze, 8 x 16,5 cm, sygn. p. d.: „P. Michałowski”, w passe-partout, za szkłem, w ozdobnej, zabytkowej ramce.

Dzieło to nie jest również reprodukowane w jubileuszowym katalogu pt. „Piotr Michałowski 1800 – 1855. Wystawa dzieł artysty w dwusetną rocznicę urodzin”, Kraków 2000.

Kompozycja została zakupiona w „Polskim Domu Aukcyjnym Wojciech Śladowski” ze środków pochodzących z budżetu Województwa Podkarpackiego.
Akwarela artysty pochodzi z kolekcji prywatnej z Wiednia od rodziny o wielopokoleniowych tradycjach kolekcjonerskich, szczególnie obejmujących dziewiętnastowieczne malarstwo polskie.

Do zakupionego nabytku jest dołączony certyfikat autentyczności, na którym podpis i pieczęć złożył ekspert rynku sztuki Pan Adam Konopacki.

W ramach projektu zostało pozyskane do Muzeum Okręgowego w Rzeszowie dzieło twórcy należącego do najwybitniejszych polskich malarzy i rysowników, wielkiego romantyka oraz niezwykłej postaci w naszych dziejach. Tenże wyjątkowy artysta pochodził z zamożnej rodziny szlacheckiej, posiadał – odziedziczył dobra ziemskie niedaleko Krakowa w Krzysztoforzycach, mieszkał m.in. w „Królewskim mieście” i był też „związany” poprzez dzierżawę i działania gospodarcze z majątkiem Bolestraszyce koło Przemyśla. Twórca miał wszechstronne wykształcenie, które zdobył w Krakowie, Getyndze i Paryżu, a ponadto odbywał podróże do Szwajcarii, Włoch, Austrii, Niemiec, Francji i Anglii gdzie m.in. oglądał dzieła w galeriach. Tak więc, artysta znał sztukę muzealną i malarstwo francuskich romantyków.

Pierwsza prezentacja utworów Piotra Michałowskiego odbyła się podczas „Wystawy Sztuki Polskiej od roku 1764 -1886” we Lwowie w 1894 roku, która zapoczątkowała realizację wielu jego ekspozycji indywidualnych i zbiorowych i „triumfalny marsz” w dziejach sztuki.

Artysta pracując na „wielu polach” i malując „jakby jedynie dla siebie” przez całe niemalże dziewiętnaste stulecie był prawie całkowicie nieznany. W 1932 roku doktor Mieczysław Sterling napisał: „Dziwny los ukrył  dzieła Michałowskiego w rękach rodziny, a tem samem wyrwał z biegu życia polskiego.” Odkryciem twórcy (w pełnym znaczeniu tego słowa) stała się ta pierwsza i znaczącą prezentacja jego utworów w czasie wspomnianej wystawy, od kiedy „uznano go za jedynego polskiego malarza europejskiego formatu’’.

Jego obrazami zachwycał się sam Pablo Picasso, który po francusku powiedział „Oh ! c’est un peintre ” („tak, to jest malarz”) podczas zwiedzania Muzeum Narodowego w Warszawie w 1948 roku.

W XX wieku dzieła artysty były wielokrotnie eksponowane podczas wystaw indywidualnych i zbiorowych, z których wymienić należy m.in. w: Paryżu  1900, Krakowie 1910, 1925, 1948, 1955, Warszawie 1913, 1934, 1938, 1956, 1980, Poznaniu 1929, Wiedniu 1934, a przede wszystkim, wspominaną już monumentalną i najobszerniejszą ekspozycję przygotowaną przez Muzeum Narodowe w Krakowie w 2000 roku.  

Aktualnie jest eksponowana budząca respekt stała wystawa jego dzieł m.in. w Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach – oddziale Muzeum Narodowego w Krakowie.

Dorobek artystyczny twórcy został opracowany przez wielu badaczy. Pośród licznych tekstów należy wymienić m.in. następujące wybrane cytaty dotyczące tegoż portrecisty, batalisty i animalisty.

Wojciech Korneli Stattler m.in. stwierdził, że „ […] nie zapomni się Piotra Michałowskiego […], dzielnego męża stanu. Jego szarże ułanów, jego utarczki posiadają energię rysunku, połączonego z prawdą i tę brawurę pędzla, która chyba da się porównać z francuskim Géricaultem […]”. 

Z kolei kolekcjoner i mecenas sztuki Edward Rastawiecki w 1857 roku napisał „Ci, co go z bliska znali, dzielili go w mniemaniu swym na kilka jakby osób… to wielki filolog, to odznaczony w górnictwie krajowym zwierzchnik, to znowu znakomity administrator, to wiejski gospodarz, wreszcie pierwszego rzędu malarz”.

Historyk sztuki Jan Bołoz Antoniewicz bardzo cenił Piotra Michałowskiego, gdyż stwierdził, iż twórca to „Prawdziwy i chyba pierwszy geniusz w rozwoju sztuki polskiej”.

Natomiast w XX wieku i aktualnie wśród licznego grona historyków sztuki zajmujących się dorobkiem artysty możemy odnaleźć tekst Mariana Olszewskiego z 1907 roku, który  m.in. zapisał; „Już samo to, że pracuje tylko szkicowo, że szkic uważa za dzieło skończone, mówi o nim wiele. Gdyż prawdę rzecząc, błędnie do wielu dzieł jego zastosowanem zostało słowo: szkic. Słuszniej użyć by tu należało słowa: impresja, w znaczeniu nie wrażenia, ale metody, więc szerokości techniki w znaczeniu wielkich plam, […] w jakim się to słowo odnosi do Velasqueza. Na lata jeszcze przed Manetem przejął się był Michałowski tym mistrzem i na lata przed nim stał się twórcą i niestety jedynym wówczas wyznawcą rysunkowego impresjonizmu.”[…]

Trafne słowa o jego mistrzostwie zapisał też Mieczysław Porębski. Oto one: „Osobisty, liryczny stosunek Michałowskiego do historii i do współczesności nie znajduje analogii w całym malarstwie romantycznym”.

Autorem opracowań dotyczących tego twórcy jest też profesor Tadeusz Dobrowolski, który m.in. napisał: „Geneza jego sztuki jest złożona. Wywodzi się ona z polskiego  barokowego malarstwa czasów sarmatyzmu, z twórczości Orłowskiego, Velasqueza, Holendrów, Van Dycka, Géricaulta i Delacroix. Mimo swego złożonego rodowodu płótna Michałowskiego noszą cechy oryginalnej osobowości i są dziełem wielkiego, indywidualnego talentu.”

Według słów Pani doktor Stefanii Krzysztofowicz-Kozakowskiej Piotr Michałowski był „uderzająco nietypowy, wyjątkowy malarz, rysownik, akwarelista, o znakomitym refleksie malarskim i pamięci,…”

We wcześniejszych latach i aktualnie największym znawcą sztuki Michałowskiego jest sławny Pan profesor Jan Ostrowski obecnie prezes Polskiej Akademii Umiejętności. Ów historyk sztuki ma w swoim dorobku m.in. wiele publikacji poświęconych artyście, a także był konsultantem naukowym katalogu i wielkiej wystawy twórcy zrealizowanej w 2000 roku przez Muzeum Narodowe w Krakowie i wystąpił również (jako opiekun naukowy) w filmie zrealizowanym przez TVP w 2022 roku.
https://vod.tvp.pl/filmy-dokumentalne,163/piotr-michalowski-romantyk-w-sztuce-realista-w-zyciu,394958

Tenże profesor napisał m.in. „Oeuvre malarskie Michałowskiego, powstające niejako na marginesie codziennych zajęć, zaskakuje bogactwem i jakością.”, także stwierdził, że „Michałowski dysponował tym, co w sztuce jest rzadkie i cenne, to jest wielkim, bardzo indywidualnym talentem. Co jeszcze rzadsze, ów talent znajdował przedłużenie w jego wyjątkowych możliwościach intelektualnych, pozwalających na wzbogacenie wypowiedzi o rozbudowane perspektywy kulturowe.”

Pan profesor zaakcentował też, że „Michałowski był jednym z pierwszych artystów polskich, który „odkrył” wieś jako temat malarski, który zainteresowania te zmaterializował w dziełach sztuki wysokiej klasy.”

Z kolei według słów Pani profesor Ireny Kossowskiej: „Pobyt Michałowskiego w Krakowie wyznaczył początek kilku wielkich serii malarskich, które artysta będzie rozwijał i wzbogacał o nowe warianty kompozycyjne do końca swej drogi twórczej. Bitewny tumult, dynamika kawaleryjskiej szarży, dystyngowana paradna kawalkada szwoleżerów i ułanów armii Królestwa Polskiego to najczęściej powracające w ich ramach motywy. Kulminację tego nurtu stanowić będzie seria szkiców przygotowawczych upamiętniających brawurowy atak polskiego pułku szwoleżerów gwardii napoleońskiej na wąwóz Somosierry. Zakomponowane poziomo, bliskie bitewnym realiom wersje tematu ustępują w późniejszych latach miejsca zmonumentalizowanej w pionowym formacie, dramatycznej wizji walki będącej kwintesencją romantycznej postawy artysty („Somosierra”, ok. 1844 – 1855).”

Nabyta kompozycja „wpisuje się” w wymienione wyżej dzieła i została namalowana przez tegoż romantycznego twórcę, którego artystyczna działalność stale zachwyca odbiorców. Dzieło powstało jako efekt fascynacji malarza wielką historią w tym m.in. nieodległą, niezwykle żywą, zajmującą epopeją napoleońską i poetyką romantyzmu. Wówczas tematyka ta stała się wręcz legendą i pasjonowała również Piotra Michałowskiego.

Akwarela należy do zespołu utworów zrealizowanych w stylu charakterystycznym dla dojrzałego okresu twórczości artysty. Malarz oddaje w nieokreślonej przestrzeni scenę batalistyczną. Dzieło w  brawurowy sposób ukazuje  dym, zgiełk i bitewny tumult z przedstawionym w części centralnej bohaterem (być może samym Napoleonem). Po jego „bokach” widoczni są dwaj jeźdźcy na tle zamaszystych i szkicowo ujętych plam tworzących otoczenie. Piotr Michałowski przedstawił scenę bitewną stoczoną podczas wojen napoleońskich, która uosabia tą narrację i tworzy opowieść o kulcie ”Wodza wojny”.

W tej małej kompozycji dominuje pełen malowniczości rozmach, z szeroko uchwyconym przedstawieniem nieba, tak charakterystycznym dla jego obrazów. Akwarela pomimo szkicowego malarskiego przedstawienia cechuje się sporą ekspresją, wysublimowaną kolorystyką, znakomitym rysunkiem, a wąska gama barwna tworzy harmonijną całość, dzięki której możemy dostrzec potencjał i możliwości artysty.

Malarz w dziele tym (jako polski romantyk) zaprezentował pod względem kompozycyjnym i kolorystycznym swój warsztat i artyzm, ucieleśniając opowieść, która była niezwykle żywotna w tamtych czasach. Dodatkowym atutem kompozycji jest sygnatura twórcy, ponieważ mistrz rzadko podpisywał swoje dzieła i ich nie datował.

„Scena batalistyczna z armią napoleońską” przywodzi na myśl inne jego akwarele: „Przemarsz artylerii” (powstałej po 1833 roku) i „Samosierrę” z lat 1835–1837 (?) i nasuwa pewne skojarzenia (ze znacznie większymi pod względem formatu) olejnymi obrazami „Bitwą” i  „Bitwą pod Możajskiem”, a także z trzema płótnami „Samosierra”, oraz słynnym obrazem pt. „Samosierrą” (o dużym formacie 106 x 71 cm), powstałym pomiędzy ok. 1840 – 1855 rokiem.

Należy podkreślić, że akwarela pt. „Scena batalistyczna z armią napoleońską” jest nieznana i aktualnie dopełni nasz zbiór malarskich muzealiów i jest wpisana w naszą kolekcję.

Nie wystawiana i niereprodukowana kompozycja artysty będzie dla szerokiej polskiej publiczności odkryciem.

Tak więc, czasowe umieszczanie ww. nieznanego malarskiego utworu (chociaż niedużego pod względem formatu), na rzeszowskiej ekspozycji wzbogaca zbiór dzieł oraz pozwoli zobaczyć szerokiej grupie odbiorców tą kompozycję Piotra Michałowskiego.

Warto zaakcentować, że dzieła tegoż twórcy są stale eksponowane w największych polskich muzeach, jak też znajdują się w zbiorach zagranicznych i kolekcjach prywatnych. Ponadto są wydawane publikacje poświęcone dziełom Piotra Michałowskiego. 

Więcej informacji o wielkiej indywidualności jakim był artysta znajduje się katalogach i albumach, a także w zajmującym opracowaniu na stronie https://culture.pl/pl/tworca/piotr-michalowski  

Warto też pokreślić, iż w Rzeszowie znajduje się liceum plastyczne imienia Piotra Michałowskiego.

opracowała
Maria Stopyra
Kustosz

Pierwsza prezentacja zakupionego dzieła miała miejsce w Muzeum Okręgowym w Rzeszowie 8 września 2024 r.

Zakup ze środków Województwa Podkarpackiego