Ślady przeszłości – fotografie Żydów rzeszowskich z końca XIX i początków XX wieku (17 marca – 28 kwietnia 2016)

Pierwsi osadnicy żydowscy pojawili się w Rzeszowie w I poł. XVI w. Niewielka początkowo grupa przybyłych, dzięki przychylności władz miasta, stale się powiększała, osiągając tuż przed II wojną światową  liczbę ok. 14,5 tys., co stanowiło 30 % ogółu mieszkańców Rzeszowa.

Handel i rzemiosło, czyli dziedziny jakimi m.in. trudnili się wyznawcy religii mojżeszowej wpływały na rozwój gospodarczy miasta. Wznoszone zaś przez tę społeczność obiekty tj. synagogi, kamienice czy Dom Ludowy wzbogacały jego wygląd.

Wpływ na rozwój miasta, nie szedł w parze z asymilacją. Mimo  prób mających na celu integrację z resztą społeczeństwa, w większości przypadków Żydzi zachowali  swoją odrębność nie tylko religijną, ale i kulturową.

Współistnienie ze sobą, a zarazem obok siebie, dwóch narodów – polskiego i żydowskiego przerwał wybuch wojny. Niemieccy okupanci, zamknęli Żydów w getcie, przystąpili także do niszczenia ich dorobku kulturalnego i materialnego. Przetrzymywanych za murami wykorzystywano najpierw do ciężkiej pracy a następnie wywożono do obozu zagłady w Bełżcu, lub rozstrzeliwano w lasach pod Głogowem Małopolskim. Bilans wojny był tragiczny, okupację przeżyło zaledwie ok. 800 Żydów rzeszowskich, z czego blisko 600 na terenie ZSRR.

Jedną z pamiątek jakie pozostały po społeczności izraelickiej w Rzeszowie są fotografie. Większość z nich wykonana została w znanym zakładzie fotograficznym Edwarda Janusza. Zachowany zbiór przedstawia różne warstwy społeczności żydowskiej. Obok fotografii zamożnych lekarzy, adwokatów, czy kupców, występują też fotografie ubogich rzemieślników, a nawet biedoty miejskiej. Wybrane do wystawy fotografie prezentują tradycyjne stroje żydowskie: jarmułki i chałaty charakterystyczne dla stroju męskiego oraz rzadko prezentowane peruki i ozdobne naczółki – elementy stroju kobiecego.

Edward Janusz, były porucznik armii austriackiej, przybył do Rzeszowa ze Złoczowa. Tutaj w lipcu 1886 r. przy ul. Sandomierskiej 1 otworzył swój zakład fotograficzny. Od początku działalności dał się poznać jako niezwykle utalentowany artysta. Fotografie wykonane w jego pracowni zyskały uznanie nie tylko wśród Rzeszowian, ale także mieszkańców okolicznych miejscowości. Jakość jego prac przyniosła mu bardzo prestiżowe wyróżnienie – tytuł cesarsko – królewskiego nadwornego fotografa. Znany i ceniony w mieście fotograf zmarł w 1914 r. Mimo śmierci twórcy zakład fotograficzny prosperował nadal. Prowadziła go najpierw żona Leopoldyna Januszowa, a później dzieci.