Rycerz, szlachcic, dama dworu… gotyckie i renesansowe kafle piecowe (9 października – 31 grudnia 2013)
Inspiracją do zrealizowania wystawy stały się ciekawe materiały jakie pozyskano w trakcie badań archeologicznych prowadzonych w ostatnich latach przez Muzeum Okręgowe w Rzeszowie na zamkach i dworach Podkarpacia – w Będziemyślu pow. ropczycko-sędziszowski, Czudcu i Twierdzy, pow. strzyżowski oraz Krajowicach, pow. jasielski. Nie są to obiekty monumentalne, z zachowaną architekturą i ciągiem murów obronnych, ale małe i zapomniane stanowiska odkrywane na nowo łopatą archeologa. W średniowieczu i okresie renesansu były one siedzibami średniozamożnej szlachty lub własnością klasztorną, zarządzaną przez starostów . Były więc to raczej obiekty prowincjonalne. Utarł się pogląd, że wszelkie nowe prądy kulturowe docierały na prowincję ze znacznym opóźnieniem i w dodatku w zdegenerowanej formie. Przeczą temu jednak materiały archeologiczne z prezentowanych na wystawie stanowisk. Nie jest naszym celem kompleksowe przedstawianie wspomnianych obiektów, ale pokazanie najbardziej efektownych form, obrazujących wysoki poziom kultury na prowincji. Tak się złożyło, że wspólnym niejako mianownikiem dla prezentowanych obiektów są dobrze zachowane zespoły kafli, charakteryzujące się bogatym zdobnictwem i jasnym przekazem ideowym. Kafel jest więc dla nas podstawą konstrukcji wystawy. Z jednej strony jest to nieocenione źródło poznania epoki, ze swoją ikonografią i symboliką, a z drugiej jest też elementem pieca, jako dominującego obiektu w reprezentacyjnym pomieszczeniu dworu i zamku. Znaczną część kafli pokrywał ornament figuralny z przedstawieniami rycerzy, dworzan i kobiet, stąd też tytuł wystawy: „Rycerz, szlachcic, dama dworu…”.
Przedstawienia rycerzy na kaflach zestawiamy z kopią zbroi rycerskiej oraz wyłożonymi w gablotach oryginalnymi elementami uzbrojenia. Wystawę dopełniają zabytki innej jeszcze kategorii – detale architektoniczne oraz szkło, świadczące o wysokim poziomie kultury na dworze szlacheckim i szybkim przenikaniu nowych prądów kulturowych na prowincję. Na szczególną uwagę zasługują bardzo dobrze zachowane obramienia okienne z zamku w Czudcu, które zdobione są ornamentem identycznym, jak wczesnorenesansowa kamieniarka na Wawelu. Ten ozdobny element umieściliśmy w tle zaaranżowanego pomieszczenia zamku. W innym miejscu przedstawiamy makietę średniowiecznego pieca, zbudowanego z kafli „rycerskich”, a na ścianach plansze ze scenami turniejowymi i dworskimi. Przedstawienia portretowe na kaflach i innych zabytkach stały się podstawą do rekonstrukcji renesansowego stroju. Unikalny zestaw scen rycerskich na wznoszonych piecach i płytki herbowe świadczą o tym, że także właścicielom prowincjonalnych dworów i zamków nieobcy był etos i kultura rycerska.
Wystawę zrealizowano w oparciu o zbiory Muzeum Okręgowego w Rzeszowie oraz wypożyczone eksponaty z: Muzeum Historycznego w Sanoku, Muzeum Okręgowego w Tarnowie, Muzeum w Jarosławiu, Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej w Przemyślu, Muzeum Regionalnego w Jaśle i Muzeum Samorządowego w Strzyżowie oraz od osób prywatnych. (Piotra Kotowicza oraz Marcina i Gabrieli Glinianowiczów).
Koncepcja wystawy: Antoni Lubelczyk
