Dawne hafty i koronki w zbiorach Muzeum Okręgowego w Rzeszowie (wystawa archiwalna)

Muzeum Okręgowe w Rzeszowie przechowuje bogatą kolekcję zabytkowych tkanin. Wśród nich dawne hafty i koronki, osobliwe przedmioty artystycznego rękodzieła, zadziwiające bogactwem wzorów i precyzją wykonania stanowią dzisiaj cenny dokument epoki, w której życie płynęło tak spokojnie, że można było poświęcić ogromną ilość czasu, by stworzyć jeden piękny przedmiot, nawet niewielki. Wystawa jest pierwszą, muzealną próbą pokazania tych szczególnych rodzajów tekstyliów niezmiernie delikatnych, ażurowych, zwiewnych oraz przebogatych rozmaitością ściegów i materiałów użytych do ich wyszywania.
 
Haft należy do najstarszych sposobów zdobienia. Jego rozwój trwa od wczesnej starożytności do współczesnych czasów. W ciągu jego ewolucji zmieniały się konwencje używania technik hafciarskich, wyrażające się we wprowadzaniu nowych ściegów i materiałów. Najstarsze i najbardziej cenne spośród zaprezentowanych tkanin zostały wyhaftowane w XVII w. na jedwabnych podłożach jedwabnymi nićmi. Odznaczają się barokowym przepychem skomplikowanych kwiatowo-roślinnych kompozycji, modelowanych również srebrnymi i złotymi nićmi. Rokokowe hafty przyniosły uspokojenie wybujałych form zdobniczych, zastąpionych drobną, floralną dekoracją, traktowaną niemal naturalistycznie. Z drugiej połowy XVIII stulecia pochodzą znakomite przykłady luksusowej, męskiej garderoby, fraki i kamizele, ozdabiane bogactwem wzorów, misternie wyszywanych jedwabnymi nićmi. W zespole dziewiętnastowiecznych zabytków zachwyca precyzja haftów wykonywanych drobnymi, szklanymi paciorkami, zdobiącymi niewielkie przedmioty galanteryjne jak i akcesoria ubioru: torebki, sakiewki, portfele, oprawki sztambuchów, zakładki do książek.
 
Koronki późno weszły do repertuaru europejskiej mody. Ich ojczyzną była renesansowa Wenecja, gdzie misternie igiełkową techniką wypracowywano niciane precjoza. Nowy sposób ich wykonywania metodą klockową pochodził z Flandrii. W drugiej połowie XVII w. palmę pierwszeństwa w produkcji najelegantszych koronek przejęła Francja. Muzealna prezentacja obejmuje siedemnasto- i osiemnastowieczne przykłady kunsztu koronkarskiego, a także niezwykle cenne koronki, wytworzone w XIX w., pochodzące z najważniejszych ośrodków tej sztuki: Wenecji, Flandrii, Francji, jak również z rodzimych warsztatów. Dla polskiego zdobnictwa baroku i rokoka znamiennym było także stosowanie ażurowych ozdób, wykonywanych przeważnie techniką klockową z wyciągniętego w cienkie druciki srebra i złota. Koronki ze szlachetnych metali dekorowały ubiory, mieszczańskie czepce i szaty liturgiczne.
 
Tłem dla ekspozycji mistrzowskiego rękodzieła są portrety z wizerunkami strojnych dam i dandysów, których ubiory dekorują hafty i koronki podobne do tkanin zaprezentowanych w gablotach. Towarzyszące wystawie wydawnictwo zostało pomyślane jako przewodnik po ekspozycji, poszerzony o podstawowe informacje z zakresu historii przedstawionych tutaj przedmiotów sztuki zdobniczej.
 
Barbara Adamska