„Lasowiacy. Znaki przeszłości – narracje i konteksty”
Muzeum Etnograficzne im. Franiczka Kotuli, Oddział Muzeum Okręgowego w Rzeszowie, zaprasza do udziału w konferencji: „Lasowiacy. Znaki przeszłości – narracje i konteksty”
Termin konferencji: 26 – 27 października
Miejsce: Hotel Metropolitan, ul. Słowackiego, Rzeszów
Kontakt: promocja@muzeum.rzeszow.pl
PROGRAM KONFERNCJI
| DZIEŃ I – 26 października 2022 |
PANEL I
| 9:00 | Rozpoczęcie konferencji i przywitanie gości |
| 9:15 | dr Jolanta Dragan (Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej) – „Lasowiacy z Sandomierskiej Puszczy” |
| 9:45 | mgr Monika Zydroń (Muzeum Etnograficzne im. F. Kotuli w Rzeszowie) – „Krzysztof Ruszel – badacz Puszczy Sandomierskiej” |
| 10:15 | mgr Walenty Kotula (Stowarzyszenie „Lasowiacy” z Głogowa Młp.) – „Moje doświadczenia z Lasowiakami na przykładzie Steców – przysiółka Woli Raniżowskiej” |
| 10:45 | mgr Elżbieta Dudek-Młynarska (Muzeum Etnograficzne im. F. Kotuli w Rzeszowie) – „EtnoPodkarpackie. Projekt pilotażowy” |
| 11:15 | mgr Magdalena Fołta, mgr Helena Urbańczyk (Polskie Towarzystwo Ludoznawcze Oddział w Rzeszowie) – „Powiat leżajski – na styku kultury Lasowiaków, Rzeszowiaków i pogranicza Nadsańskiego. Materiały z etnograficznych badań terenowych realizowanych w ramach pilotażowego projektu EtnoPodkarpackie” |
| 11:45 | Przerwa kawowa |
PANEL II
| 12:15 | dr Janusz Radwański (Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej) – „Czy Lasowiacy istnieją? Przyczynek do badań nad funkcjonowaniem etnonimu Lasowiak we współczesnym dyskursie publicznym”. |
| 12:45 | prof. dr hab. Kazimierz Ożóg (Uniwersytet Rzeszowski) – „Gwara lasowiacka jako świadectwo kultury” |
| 13:15 | dr Sławomir Ożóg (Szkoła Podstawowa w Kamieniu Krzywej Wsi) – „Samorząd gminny, stowarzyszenie lokalne i szkoły depozytariuszami dziedzictwa kulturowego Lasowiaków. Omówienie zagadnienia na podstawie inicjatyw podejmowanych w Gminie Kamień” |
| 13:45 | dr Sylwester Łysiak (Uniwersytet Rzeszowski) – „Słowo i materia w scenicznych prezentacjach kultury ludowej Lasowiaków” |
| 14:15 | dr Dominik Porczyński (Uniwersytet Rzeszowski) – „Interpretowanie kultury ludowej lasowiaków. Wnioski z badania podkarpackiego pola kultury”. |
| 14:45 | Przerwa obiadowa |
| 15:45 | Zwiedzanie ekspozycji w Muzeum Etnograficznym im. F. Kotuli w Rzeszowie |
| DZIEŃ II – 27 października 2022 |
PANEL I
| 9:00 | Rozpoczęcie konferencji |
| 9:15 | mgr Krzysztof Gorczyca (Muzeum Historyczne Miasta Tarnobrzega) – „Kultura duchowa. Dziedzictwo utrwalone w pamięci międzypokoleniowej” |
| 9:45 | ks. dr hab. Sławomir Zych (Katolicki Uniwersytet Lubelski), dr Bartosz Walicki (Miejska i Gminna Biblioteka Publiczna w Sokołowie Małopolskim) – „Kult Matki Bożej wśród Lasowiaków na przykładzie wybranych sanktuariów maryjnych regionu” |
| 10:15 | dr hab., prof. KUL Tomasz Rokosz (Katolicki Uniwersytet Lubelski) – „Lasowiacka szopka z lalkami – tradycyjne widowisko i jego repertuar muzyczny. Na podstawie przekazów z Jaślan” |
| 10:45 | dr Sebastian Lesiczka (Towarzystwo Miłośników Ziemi Sokołowskiej) – „Lasowiackie wierzenia i praktyki związane z momentem śmierci człowieka” |
| 11:15 | dr Lidia Czyż (Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne) – „Co za płotem, to nie badyl. Dzikie rośliny jako pierwsza pomoc medyczna Lasowiaków” |
| 11:45 | Przerwa kawowa |
PANEL II
| 12:15 | mgr Agata Witowicz (Muzeum Etnograficzne im. F. Kotuli w Rzeszowie) – „Folklor muzyczny Lasowiaków w zbiorach Muzeum Etnograficznego im. F. Kotuli w Rzeszowie” |
| 12:45 | dr hab. prof. UMCS Mariola Tymochowicz (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Muzeum Narodowe w Lublinie) – „Haft lasowiacki i jego współczesne wykorzystanie” |
| 13:15 | mgr Małgorzata Wisz (Ośrodek Garncarski Medynia Głogowska) – „Ośrodek garncarski Medynia. Dziedzictwo dla przyszłości” |
| 13:45 | mgr Inga Kunysz (Muzeum Okręgowe w Rzeszowie) – „Problemy badawcze dotyczące lokalizacji i okresu działania hut szkła w Puszczy Sandomierskiej” |
| 14:15 | mgr Łukasz Ożóg (Muzeum Okręgowe w Rzeszowie) – „Las w życiu mieszkańców miasta – na przykładzie Sokołowa Małopolskiego” |
| 14:45 | mgr Patrycja Laskowska-Chyła (Uniwersytet Jagielloński) – „Dziedziczenie czy dziedziczynienie? O Lasowiakach w przestrzeni miejskiej” |
| 15:15 | Przerwa obiadowa |
| 16:15 | Muzyka z Archiwum Muzeum Etnograficznego zagrana na nowo przez Kapelę z Kalenberka – koncert muzyczny/muzyka Lasowiaków |
Franciszek Kotula na obozie badawczym w Raniżowie, 1961 r. , fot. ze zbiorów Muzeum
Lasowiacy, zamieszkiwali tereny niegdysiejszej Puszczy Sandomierskiej, leżące w widłach Wisły i Sanu. Trudno jednak jednoznacznie określić granice ich zamieszkania, bowiem proces kolonizacji tych terenów był bardzo dynamiczny i zależny od stopnia integracji wewnętrznej oraz poczucia odrębności od sąsiadów. Początkowo na tereny te przybywali mieszkańcy okolic Sandomierza, a następnie ludność napływająca tutaj z przeludnionego Mazowsza. Nie bez znaczenia był także fakt, że Puszcza Sandomierska, od dawna była swoistą kolonią karną dla różnorakich jeńców pojmanych podczas kolejnych działań wojennych. I tak osadzano tu Tatarów, Turków, Szwedów, Rusinów, którzy stopniowo wtapiali się w miejscową społeczność, tworząc specyficzną domieszkę etniczną. Ostatnią fazą kolonizacji (k. XVIII i pocz. XIX w.) było tzw. osadnictwo józefińskie. Trudne warunki komunikacji, słaba sieć dróg i zwartość kompleksów leśnych, sprawiły iż był to mocno zamknięty na obce wpływy rejon.
Podstawą bytowania był tu rolnictwo, przemysł leśny, rzemiosła drzewne, praca w hutach szkła i kuźnicach (hutach żelaza) oraz zbieractwo, pasiecznictwo, bartnictwo i łowiectwo.
Ze względu na rozwój hutnictwa szkła i żelaza oraz produkcję dziegciu i potażu, już od wczesnego średniowiecza trwała tutaj intensywna i niekontrolowana trzebież puszczy. Poskutkowało to powstaniem w późniejszych czasach licznych wydm i zubożeniem jakości ziemi. Rolnictwo u Lasowiaków stało na niskim poziomie, głównie poprzez ręcznej roboty drewniane narzędzia orne i niskiej jakości, trudne do uprawy gleby. Skromne plony starano się uzupełnić darami lasów: owocami leśnymi, grzybami.
Wykorzystywano także rzekę (głównie San) jako drogę spławną, spławiając drewno uformowane w tratwy, a także surowce i produkty wytwarzane w okolicznych wsiach i lasach. Znaczne zalesienie i ogromne połacie ziem wykształciły u Lasowiaków rozproszony typ budownictwa.
Lasowiacy określani byli jako ludzie surowi i odporni na ciężkie warunki bytowania. Niewątpliwie wpływ na to miały bardzo trudne uwarunkowania środowiska w którym przyszło im żyć. Była to grupa zamknięta i konserwatywna. Izolacja i rzadkie kontakty z mieszkańcami miast oraz sytuacja materialna wpłynęła na surowy wygląd stroju Lasowiaków. Przeważała biel i samodziałowe płótno (wytwarzane w domu). Na podstawie różnic występujących w zdobieniach stroju kobiecego (hafty) wydzielono mikroregiony kostiumologiczne: grębowski, kolbuszowsko-raniżowski oraz leżajski.
Trudne warunki życia spowodowały zjawisko emigracji zarobkowej. Zasadnicze zmiany przyniósł rozrost lokalnych, dużych ośrodków przemysłowych, zwłaszcza budowa Centralnego Ośrodka Przemysłowego, z Hutą Stalowa Wola na czele. To w niej już po II wojnie światowej znalazła zatrudnienie prawie połowa mieszkańców okolicznych wsi lasowiackich, co znacznie wpłynęło na zanik i rozkład rodzimej kultury.
Obszary tematyczne konferencji:
◊ przestrzeń i wspólnota
◊ człowiek i środowisko
◊ sacrum i profanum
◊ symbole, tradycja i tożsamość
◊ słowo i materia
◊ źródła i ich reinterpretacja
◊ współczesne narracje i konteksty
W czasie dwudniowej konferencji odbędzie się promocja publikacji pt. „Wzornik. Haft lasowiacki”, która będzie czwartą z kolei częścią serii wzorników opracowanych przez Muzeum Etnograficzne w Rzeszowie przy współpracy z Bartłomiejem Jankiewiczem – autorem serii teczek haftów kaszubskich oraz rzeszowskich, zawierających opis technik hafciarskich wraz z planszami graficznymi wzorów (do kopiowania na płótno), pomysłodawcą i realizatorem warsztatów rękodzielniczych.
Dane kontaktowe:
Elżbieta Dudek-Młynarska, tel. +48 506 093 559
Łukasz Ożóg, tel. +48 503 982 084
Wydarzenie towarzyszące Festiwalowi Kultury Lasowiackiej 2022
PATRONAT:
