Topole nad wodą. Pejzaże Jana Stanisławskiego (4 kwietnia – 31 maja 2008)
W Muzeum Okręgowym w Rzeszowie jest czynna od 4 kwietnia do 31 maja 2008 roku rewelacyjna ekspozycja „Topole nad wodą. Pejzaże Jana Stanisławskiego” przedstawiająca najbardziej reprezentatywną twórczość Profesora klasy krajobrazu w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie; „arystokraty pejzażu” i jednocześnie „poety krajobrazu”. Pejzaże Jana Stanisławskiego (1860-1907) należą do najwybitniejszych osiągnięć w tej dziedzinie. Artysta był jedną z najwybitniejszych i najciekawszych postaci epoki Młodej Polski m.in. dzięki malowanym w plenerze, nowatorsko kadrowanym; niedużym, małym i maleńkich rozmiarów kompozycjom – niepowtarzalnym dziełom. Jan Stanisławski był też barwną postacią i jako „olbrzym” został uwieczniony przez artystów tamtego czasu w portretach i doskonałych karykaturach. Jedną z najlepszych prac jest dzieło Kazimierza Sichulskiego „Jan Stanisławski z uczniami”, w której mistrz pejzażu został przedstawiony jako „wielka kula” z przyklejonymi u dołu, skromnymi, małymi sylwetkami swych najlepszych uczniów – młodych malarzy. Nasza wystawa prezentuje świetny portret artysty (pędzla Michała Nesterowa), który oddaje jego charakter.
Komisarzem wystawy „Topole nad wodą. Pejzaże Jana Stanisławskiego” jest Urszula Kozakowska-Zaucha. Ekspozycja jest zrealizowana ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie.
Spuścizna artysty przechowywana w Muzeum Narodowym w Krakowie należy do „najbogatszej, najlepszej i najbardziej interesującej kolekcji” w naszym kraju i rzeszowska wystawa prezentuje to znakomite malarstwo pejzażowe. Tak więc, ekspozycja jest bardzo dużym wydarzeniem w naszej instytucji. Najpiękniejsze i najsłynniejsze obrazy Jana Stanisławskiego są wystawione w Muzeum Okręgowym w Rzeszowie. Na ekspozycji jest 87 dzieł; piękne, słynne motywy pejzażowe (83 kompozycje z krakowskich zbiorów i 4 nasze obrazy). Na wystawie znajdują się m.in.; wspaniałe, symboliczne „Topole nad wodą”, które są wyjątkowe w dorobku twórcy. Płótno poza ogromnymi walorami artystycznymi, ma duży format, (co jest rzadkością w malarstwie Stanisławskiego). Olej jest zbliżony (przez swe rozmiary) do nastrojowego nokturnu „Noc w Zofiówce”. Również niezwykle intrygującą kompozycją utrzymaną w tajemniczym nastroju jest (także symboliczna) „Brama wśród drzew”.
Wybór pejzaży pozwala widzowi na poznanie całej drogi twórczej Jana Stanisławskiego (pod względem chronologicznym jak i tematycznym). Wystawa prezentuje: słynne pierwszoplanowe bodiaki, dziewanny, słoneczniki, maki, a także malownicze; piękne ogrody, kwitnące jabłonie oraz rodzime podkrakowskie widoki, Tyńce, fragmenty Krakowa i góry (Tatry). Artysta przedstawiał naturę w różnych porach dnia i roku ze skłębionymi (na znacznej powierzchni nieba) chmurami, które nierzadko mają znaczenie symboliczne. Na ekspozycji są także wielokrotnie malowane: rozlewiska Dniepru, świecące ukraińskie cerkwie, śpiewne, bezkresne przestrzenie stepów, czy też rozległe łąki i pola (z Ukrainy) oraz pełne niezwykłego piękna, pejzaże włoskie – artystyczne „klejnoty” (przypominające nieomal inkrustacje), owe słynne; Peruggie, Werony, Wenecje i Sieny.
Wśród wystawionych różnorodnych krajobrazów możemy podziwiać zarówno realistyczne studia, impresjonistyczne kompozycje, widoki malowane syntetyczną, płaską plamą; od dekoracyjnych, secesyjnych (falistych) linii, aż po obrazy bliskie ekspresji, (ujęte swobodnie i stworzone szeroką, dynamiczną plamą). W obrazach Jana Stanisławskiego widoczne są też inspiracje symbolizmem, „japońszczyzną”, a Jego artystyczne podróże do Włoch uwidoczniły fascynację sztuką i pejzażem tego kraju. Ekspozycja ukazuje dzieło Stanisławskiego jako największego wirtuoza malarstwa – „mistrza poematów natury”.
Obrazy artysty miały zawsze licznych odbiorców i dziś po ponad stu latach wzbudzają wielki zachwyt . Sztuka „Mistrza Jana” była niedoścignionym wzorem dla następnych pokoleń malarzy i na przestrzeni tego czasu nie znalazł się twórca, który mógłby się zmierzyć z Jego wielkimi malarskimi dokonaniami. Jan Stanisławski drobnym kwiatom na łące i „zwykłej” roślinie, które kadrowywał z rzeczywistości, nadawał główną, zdecydowaną, pierwszoplanową rolę i czynił je „bohaterem” lirycznego dzieła. Wielki pejzażysta potrafił przedstawić prawdę natury z niezwykłym wyczuciem formy i koloru (z wyraźną fakturą). Znakomita paleta kameralnych kompozycji jest wielkim atutem twórcy. Walory te w połączeniu z Jego artystycznym docieraniem do głębi przyrody i jej tajemniczości, spirytualności (duchowości), stawiają Go w rzędzie najwybitniejszych malarzy polskich, a wystawa „Topole nad wodą. Pejzaże Jana Stanisławskiego” w Muzeum Okręgowym w Rzeszowie jest dla odbiorców niepowtarzalną możliwością poznania spuścizny artystycznej „wielkiego mistrza małych obrazków”, dla którego „natura była nieprzebranym źródłem piękna”. Twórca swą sztuką natchnął całe pokolenia malarzy, bo „należał do tych, którzy służąc pięknu, w to piękno jedynie wpatrzeni byli.”
Wystawie towarzyszy piękny album oraz okolicznościowy folder.
Maria Stopyra
